Atanazy Wielki: List do Marcelina o interpretacji psalmów

1. Podziwiam, umiłowany Marcelinie, twój sposób życia w Chrystusie. Pięknie znosisz też próbę, która mu towarzyszy – choć wiele w niej cierpisz – i nie zaniedbujesz ascezy. Gdy bowiem wypytałem dostarczyciela listu, jak też spędzasz dni po chorobie, dowiedziałem się, że masz czas na całe boskie Pismo, zwłaszcza zaś na czytanie księgi Psalmów i na usilne dążenie do odkrycia sensu ukrytego w każdym psalmie. I dlatego właśnie cię chwalę, bo i ja mam wiele miłości do tej księgi, jak i do całego Pisma. Mając taką miłość, spotkałem kiedyś pewnego pracowitego starca, i teraz chcę również tobie napisać to, co mi mi wyłożył szczegółowo na temat Psałterza wręczając mi go, jego słowa posiadają bowiem jakiś urok oraz siłę przekonywania i do tego są wypowiedzią inteligentną. Mówił on więc w następujący sposób.

2. Wszelkie Pismo, drogie dziecko, które posiadamy: stare i nowe, jest natchnione przez Boga i przydatne do nauczania – jak jest napisane – natomiast Księga Psalmów ma dla sięgających po nią jakąś szczególnie trafną naukę[1]. Każda księga bowiem wykonuje posługę wobec sobie właściwego orędzia i je ogłasza: Pięcioksiąg na przykład stworzenie świata i dzieje Patriarchów, wyjście Izraela z Egiptu i nadanie Prawa; Trójksiąg podział ziemi, dzieje sędziów i genealogię Dawida; Księgi Królewskie i Kronik dzieje królów; Księga Ezdrasza wyzwolenie z niewoli i powrót ludu oraz budowę świątyni i miasta; księgi prorockie proroctwa dotyczące przyjścia Zbawcy, przypomnienie przykazań, kary wymierzone w przekraczających Prawo i proroctwa skierowane do narodów. Natomiast Księga Psalmów niczym rajski ogród wyśpiewuje to, co opowiedziane jest w Piśmie, i pokazuje w swoich pieśniach to, co jest istotne w tych księgach.

3. W Psalmie 18 wyśpiewuje przecież treść Księgi Rodzaju: „Niebiosa głoszą chwałę Boga, dzieło rąk Jego obwieszcza nieboskłon”[2], a także w Psalmie 23: „Pana jest ziemia i to, co ją napełnia, świat i wszyscy, którzy w nim mieszkają. On utwierdził go na morzach”[3]. Treść Księgi Wyjścia, Liczb i Powtórzonego Prawa chwali pięknie w Psalmie 77 i w Psalmie 113, gdy mówi: „Gdy Izrael wychodził z Egiptu, dom Jakuba od ludu barbarzyńskiego, Judea stała się Jego przybytkiem, Izrael Jego królestwem”[4]. Wyśpiewuje to również w Psalmie 104: „Posłał Mojżesza, swojego sługę, Aarona, którego wybrał. Przez nich wypowiedział słowa swoich znaków i cudów swoich w ziemi Chama. Posłał cień i sprowadził ciemność, ale zlekceważyli Jego słowa. Zmienił ich wody w krew, pozabijał ich ryby. Ich ziemia wydała z siebie żaby, które były w komnatach ich królów. Powiedział i przyszły natrętne muchy oraz owady we wszystkich ich krainach”[5]. I w ogóle cały ten Psalm, jak i Psalm 105, odkrywamy jako napisany właśnie na ten temat. Sprawy zaś kapłaństwa i Namiotu głoszone są w Psalmie 28 śpiewanym podczas Święta Namiotów: „Przynieście Panu, synowie Boży, przynieście Panu synów sędziów, przynieście Panu chwałę i cześć”[6].

4. Treść Księgi Jozuego i Sędziów ukazuje się w pewien sposób w Psalmie 106, który mówi: „Założyli sobie ludne miasta, obsiali pola i zasadzili winnice”[7]. W czasach syna Nuna dał im przecież ziemię obietnicy. Mówiąc zaś cały czas w tym samym Psalmie: „I wołali do Pana w swoim ucisku, a On wybawił ich z ich cierpień”[8], wskazuje na Księgę Sędziów, bo to przecież wtedy, gdy oni wołali, Pan wzbudzał w odpowiednim czasie sędziów i wybawiał lud od jego ucisków[9]. Natomiast treść Ksiąg Królewskich wyśpiewuje jakoś Psalm 19, który mówi: „Jedni w rydwanach, inni w koniach, a my będziemy się chlubić w imieniu Pana Boga. Tamci zachwiali się i upadli, a my powstaliśmy i odzyskaliśmy siły. Panie, ocal króla i wysłuchaj nas w dniu, w którym Cię wezwiemy”[10]. Z kolei treść Księgi Ezdrasza śpiewa w Psalmie 125: „Gdy Pan odmienił niewolę Syjonu, staliśmy się jakby ludzie zaproszeni do domu”[11], a także w Psalmie 121: „Uradowałem się, gdy mi powiedziano: Wyruszymy do domu Pana. Stanęły nasze stopy w twoich dziedzińcach, Jeruzalem. Jeruzalem, zbudowane jak miasto, którego przedmieścia są w nim samym. Oto bowiem wstąpiły pokolenia, pokolenia Pana, świadectwo dla Izraela”[12].

5. Na treść ksiąg prorockich, jak się wydaje, wskazuje Psalm 100. O przyjściu Zbawcy i o tym, że przyjdzie, chociaż jest Bogiem, w ten sposób mówi się w Psalmie 49: „Pan przyjdzie otwarcie, nasz Bóg, i nie będzie milczał”[13], natomiast w Psalmie 117: „Błogosławiony, który przychodzi w imię Pana. Błogosławimy was z domu Pana. Bóg jest Panem i ukazał się nam”[14]. O tym zaś, że jest Nim Logos Ojca, w ten sposób wyśpiewuje w Psalmie 106: „Posłał swój Logos i ich uleczył, wybawił ich z ich zepsucia”[15]. Tym, który przychodzi, jest przecież sam Bóg i Logos, który został posłany. Wiedząc, że tenże Logos jest Synem Boga, śpiewa w Psalmie 44 głosem Ojca: „Serce moje wydało z siebie piękny Logos”[16], a także w Psalmie 109: „Z łona, przed jutrzenką Ciebie zrodziłem”[17]. Jak inaczej można nazwać płód Ojca niż Jego Logosem i mądrością? Księga Psalmów, ponieważ wiedziała, że On jest tym, przez którego Ojciec powiedział: „Niech stanie się światło i sklepienie, i wszystko inne”[18], wyraziła to mówiąc: „Logosem Pana zostały umocnione niebiosa, i duchem Jego ust cała ich moc”[19].

6. Księga Psalmów nie była też nieświadoma tego, że Chrystus jest tym, który przychodzi, lecz mówi o Nim przede wszystkim w Psalmie 44 wyśpiewując: „Tron Twój, Boże, na wieki wieków. Berło Twojego królestwa jest berłem prawości. Umiłowałeś sprawiedliwość a znienawidziłeś nieprawość, dlatego Bóg, Twój Bóg namaścił Cię olejem radości bardziej niż Twych towarzyszy”[20]. I aby nikt nie sądził, że On przyjdzie pozornie, wskazuje na to, że ten, przez którego wszystko się stało, ma stać się człowiekiem, i mówi w Psalmie 86: „Matka Syjon powie: człowiek, i Najwyższy narodził się w niej człowiekiem i sam ją umocnił”[21]. Znaczy to dokładnie to samo co słowa: „Bogiem był Logos”[22], „Przez Niego wszystko się stało”[23] oraz: „Logos stał się ciałem”[24]. Dlatego znając również słowa „z Dziewicy”, nie milczał, lecz od razu dodał wyjaśnienie w Psalmie 44, mówiąc: „Posłuchaj, córko, spójrz, nakłoń twe ucho. Zapomnij o swoim ludzie i domu swego ojca, ponieważ król zapragnął twojego piękna”[25] (Ps 45,11-12). Słowa te podobne są do tego, co powiedział Gabriel: „Bądź pozdrowiona, pełna łaski, Pan z Tobą”[26]. Ponieważ powiedział więc, że jest On Chrystusem, od razu ukazał ludzkie zrodzenie z dziewicy, mówiąc: „Posłuchaj, córko”. Zauważ, że podczas gdy Gabriel nazywa Maryję po imieniu, jako że jest jej obcy pod względem pochodzenia, Dawid przemawiając do tej, która powstała z jego nasienia, zwraca się do niej „córko”.

7. Księga Psalmów po stwierdzeniu, że stanie się On człowiekiem, w sposób naturalny ukazuje Go również jako cierpiącego w ciele. Wiedząc o spisku zawiązanym przez Żydów, wyśpiewuje w Psalmie 2: „Po co burzą się narody i ludy zamierzają rzeczy próżne? Zgromadzili się królowie ziemi i władcy zebrali się po to samo: przeciw Panu i przeciw Jego Chrystusowi”[27]. W Psalmie 21 natomiast opowiada dzieło śmierci widziane oczami Zbawcy: „Położyłeś Mnie w prochu śmierci, ponieważ otoczyły Mnie liczne psy, zebrało się wokół Mnie zgromadzenie złoczyńców. Przebodli moje ręce i moje nogi, policzyli wszystkie moje kości. Oni zaś zobaczyli Mnie i obserwowali, podzielili między siebie moje szaty i o moją suknię rzucili losy”[28]. Co innego ma na myśli, gdy mówi o przebijaniu rąk i nóg, jeśli nie krzyż? Ucząc o tym wszystkim dodaje, że nie przez siebie samego, ale przez nas Pan doświadcza tych rzeczy. I znowu mówi Jego ustami w Psalmie 87: „Gniew Twój spadł na Mnie”[29], zaś w Psalmie 68: „Miałem oddać wtedy to, czego nie zabrałem”[30]. Przecież nie umarł będąc za to odpowiedzialny, ale cierpiał za nas i na sobie wziął gniew wymierzony w nas z powodu przestępstwa, o czym mówi przez Izajasza: „On wziął na siebie nasze słabości”[31], podczas gdy my mówimy w Psalmie 137: „Pan odpłaci za mnie”[32], a Duch mówi w Psalmie 71: „I zbawi synów ludzi biednych, i poniży oszusta, ponieważ wyrwie ubogiego z ręki mocarza i ubogiego, który nie ma pomocy”[33].

8. Dlatego zapowiada również Jego cielesne wstąpienie do niebios i mówi w Psalmie 23: „Otwórzcie, władcy, wasze bramy, otwórcie się na oścież, wieczne bramy, i wejdzie król chwały”[34], a w Psalmie 46: „Bóg wstąpił wśród radosnych okrzyków, Pan przy głosie trąby”[35]. Zapowiada też i mówi w Psalmie 109 o tym, że zasiądzie na tronie: „Powiedział Pan mojemu Panu: usiądź po mojej prawicy, aż położę twoich nieprzyjaciół jako podnóżek pod twoje stopy”[36], zaś w Psalmie 9 głośno mówi o dokonującym się zniszczeniu diabła: „Zasiadłeś na tronie sądząc sprawiedliwość, ukarałeś narody, zniszczyłeś bezbożnika”[37]. Nie ukrył również tego, że otrzymał od Ojca wszelki sąd, lecz zapowiedział w Psalmie 71, że przyjdzie jako sędzia wszystkiego: Boże, przekaż swój sąd królowi i swoją sprawiedliwość synowi króla, aby sądził twój lud w sprawiedliwości i twoich ubogich w prawości”[38]. Natomiast w Psalmie 49 mówi: „Przywoła niebo z góry i ziemię, aby sądzić swój lud. I niebiosa zwiastują Jego sprawiedliwość, ponieważ Bóg jest sędzią”[39], a w Psalmie 81: „Bóg powstał na zgromadzeniu bogów, sądzi pośród bogów”[40]. Z wielu miejsc Księgi Psalmów można także dowiedzieć się o powołaniu pogan, ale zwłaszcza z Psalmu 46: „Wszystkie narody, klaskajcie w dłonie! Wykrzykujcie Bogu radosnym głosem”[41]; a w Psalmie 71: „Upadną przed Nim mieszkańcy Etiopii i Jego nieprzyjaciele będą lizali pył. Królowie Tarszisz i wyspy przyniosą dary. Królowie Arabii i Saby dostarczą dary. Oddadzą Mu cześć wszyscy królowie ziemi, wszystkie narody będą Mu służyły”[42]. W Psalmach więc wyśpiewuje się te sprawy, które zapowiada się w każdej z pozostałych ksiąg.

9. Nie będąc człowiekiem nieświadomym, mówił dalej[43], że w każdej księdze Pisma te same sprawy odnoszące się do Zbawcy ukazane są w charakterystyczny dla każdej sposób, co sprawia, że wszystkie one posiadają jeden przekaz i tego rodzaju zgodność Ducha. I jak to, co jest w innych księgach, można znaleźć w Księdze Psalmów, tak też często jej treść znajdujemy w innych księgach. Przecież także Mojżesz pisze pieśń[44], Izajasz śpiewa[45], Habakuk modli się przy pomocy pieśni[46]. Dalej, w każdej księdze można znaleźć proroctwa, prawa i historie. Ten sam zaś Duch jest we wszystkich i każdy autor – według różnicy między nim a innymi – wykonuje posługę wobec daru, który mu został udzielony, i wypełnia go: dlatego istnieje proroctwo, prawodawstwo, wzmianka o historii czy też dar śpiewania psalmów. Ponieważ jednak jest jeden i ten sam Duch, do którego też należy wszelka różnorodność, podczas gdy On sam jest co do natury niepodzielny, to dlatego każdy autor z jednej strony posiada całość Ducha, a z drugiej strony każdy otrzymuje objawienia i różne dary Ducha według pełnionej posługi. Poza tym każdy kilkakrotnie wykonuje posługę słowa zgodnie z zaistniałą potrzebą i według rozporządzeń Ducha, tak że – jak już wcześniej mówiłem – Mojżesz prawodawca czasem prorokuje i śpiewa pieśni, a prorocy, którzy prorokują, czasem wydają polecenia: „Obmyjcie się, bądźcie czyści”[47], „Jeruzalem, uwolnij swoje serce od zła”[48], a czasem też opowiadają historie, jak Daniel o Zuzannie i Izajasz o Rabsaku i Sennacherybie[49]. W ten sposób również Księga Psalmów, ponieważ jej cechą charakterystyczną są pieśni, które w innych księgach pojawiają się sporadycznie, mocnym głosem wyśpiewuje te treści wraz z melodią, jak wcześniej zostało powiedziane. Ale także ona czasem ustanawia prawo: „Zaprzestań gniewu i porzuć zapalczywość”[50], oraz: „Odstąp od zła i czyń dobro, szukaj pokoju i dąż do niego”[51]. Czasem też opowiada historię drogi Izraela i prorokuje na temat Zbawcy, jak wcześniej zostało powiedziane.

10. Niech więc ta sama łaska Ducha będzie u wszystkich autorów i odkryjmy ją jako obecną w każdym: u wszystkich ta sama zgodnie z tym, jak wymaga tego potrzeba i jak pragnie Duch. W przypadku tego rodzaju potrzeby nie istnieje różnica w rodzaju: „więcej” lub „mniej”, jako że każdy autor przez cały czas doskonale wypełnia własną posługę. Również Księga Psalmów posiada jakąś tego rodzaju własną łaskę oraz dopowiedzenia, których nie ma w innych księgach[52], ponieważ oprócz innych spraw, do których nawiązuje wspólnie z innymi księgami, posiada i tego rodzaju cudowną rzecz, że zawiera w sobie tak dokładny opis i przedstawienie poruszeń każdej duszy, ich przemiany oraz sposoby poprawnego postępowania z nimi, że każdy człowiek niedoświadczony w tych sprawach, jeśli tylko chce, może czerpać z Księgi i je rozumieć, i w ten sposób formować samego siebie, na podstawie tego, co tam jest napisane. W innych księgach bowiem człowiek jedynie słucha ustanowionego prawa, tego co należy czynić a czego nie należy robić; wysłuchuje proroctw, na podstawie których dowiaduje się tylko o przyjściu Zbawcy; otrzymuje historie, z których może poznać dzieje królów i świętych. Natomiast w Księdze Psalmów nie dość, że słuchacz uczy się tych rzeczy, to jeszcze poznaje dobrze i pouczany jest o poruszeniach swojej duszy. Skutkiem tego może znaleźć w tej księdze przedstawiany za pomocą słów obraz tego, czego doświadcza i co trzyma go na uwięzi, tak że nie tylko uczy się omijać namiętności słuchając tych słów, ale także tego jak mówiąc i czyniąc należy je leczyć. W innych księgach obecne są bowiem słowa powstrzymujące błędy przez odradzanie, natomiast w tej księdze jest też powiedziane o tym, jak ich się wyzbywać. Tego rodzaju radą jest odmiana myślenia, odmiana myślenia zaś oznacza zaprzestanie grzechu, a w Księdze Psalmów jest pokazane zarówno jak odmieniać myślenie i co należy mówić, żeby myślenie odmienić[53]. Paweł powiedział: „Ucisk dotyczący duszy wyrabia wytrwałość, wytrwałość wypróbowaną cnotę, wypróbowana cnota nadzieję, a nadzieja nie zawodzi”[54]. W Psalmach natomiast napisane jest i odmalowane także jak należy znosić uciski, co powinien mówić człowiek będący w ucisku, a co po uciskach, jak każdy człowiek umacnia się w cnocie i jakie są słowa ludzi, którzy w Panu pokładają nadzieję. Dalej, we wszystkich księgach jest nakaz dziękowania, ale to Psalmy uczą, co mają mówić ci, którzy dziękują. Podczas gdy od innych słyszymy: „Ci, którzy chcą żyć pobożnie, będą prześladowani”[55], Psalmy uczą nas zarówno tego, jak mają wołać ci, którzy uciekają, jak i tego, jakie słowa należy skierować do Boga podczas prześladowań i po wybawieniu z ucisku. Nakazano nam błogosławić Pana i wysławiać Go, lecz to w Psalmach zostało nam ukazane jak trzeba błagać Pana i jakiego rodzaju mowy mamy wypowiadać, żebyśmy wysławiali Go w odpowiedni sposób. W każdym przypadku można w ten sposób znaleźć boskie pieśni odnoszące się do nas, do naszych poruszeń i sytuacji.

11. Również to jest zaskakujące w Psalmach, że w innych księgach ci, którzy czytają, oznajmiają dokładnie to, o czym święci autorzy mówią, na jaki temat się wypowiadają i piszą, a ci, którzy słuchają, uważają się za kogoś innego niż ludzie, o których mówi słowo, i pociągani są do naśladowania opowiadanych wydarzeń, podziwiając je i tęskniąc za nimi. Natomiast człowiek, który bierze tę księgę, przechodzi po kolei proroctwa odnoszące się do Zbawcy, które zazwyczaj podziwia się i czci w innych Pismach, a inne Psalmy odczytuje jako własne słowa. Słuchacz zaś jest poruszony jakby to on sam czytał i zestrojony jest ze słowami tych pieśni jakby to były jego własne słowa. Zgodnie zaś ze słowami Apostoła mówienie po raz kolejny tego samego ze względu na czytelność prawdy nie jest uciążliwe dla  mówiącego.

Wiele jest słów Patriarchów, które wypowiedzieli jako swoje własne. Również Mojżesz mówił, a Bóg odpowiadał. Eliasz i Elizeusz przebywając na górze Karmel wzywali Pana i bez przerwy mówili: „Na życie Pana, przed którego obliczem dziś stoję”[56]. Są też słowa innych proroków, wypowiedziane jako przepowiednie odnoszące się do Zbawcy oraz liczne, które padły pod adresem ludów i Izraela. A jednak nikt nigdy nie użyłby jako własnych słów Patriarchów, nie ośmieliłby się naśladować i wygłaszać jako własne słów Mojżesza ani też – nawet jeśli zaistniałaby ta sama potrzeba czy też konieczność – nie ośmieliłby się wypowiedzieć jako własne słów Abrahama, które on powiedział o domownikach, Izmaelu lub wielkim Izaaku. Nawet jeśli ktoś współczułby cierpiącym i żywiłby kiedyś tęsknotę za Mocnym, to nigdy nie powiedziałby przecież jak Mojżesz: „Objaw mi siebie”[57] czy też: „Jeśli przebaczasz im grzech, to przebaczaj, a jeśli nie przebaczasz, to wymaż mnie z twojej księgi, którą napisałeś”[58]. Nikt także, biorąc jako swoje mowy proroków, nie ganiłby ani nie chwaliłby ludzi, którzy obecnie postąpili podobnie jak tamci, których zganili lub pochwalili prorocy. Nikt też nie będzie naśladował zwrotu „Na życie Pana, przed obliczem którego dziś stoję”, wypowiadając go jako własne słowo. Jest oczywiste, że ten, kto czyta księgi wypowiada słowa nie jako własne, ale głosi słowa świętych i tych, którzy przez nich zostali pouczeni. Niezwykłe natomiast jest, że ten, kto recytuje Psalmy – w wyjątkiem proroctw dotyczących Zbawcy i narodów – wypowiada cudze słowa jako własne. Każdy śpiewa je jakby zostały napisane o nim, przyjmuje je i przebiega kolejno nie tak jakby to kto inny mówi i jakby wskazywał na kogoś innego, lecz traktuje je, jakby to on sam wypowiadał je o sobie samym. I jakiekolwiek by słowa nie były, zanosi je do Boga jako swoje dzieła i wypowiadane od siebie. Przecież nie będzie także wobec tych słów miał się na baczności, jak wobec słów Patriarchów, Mojżesza i innych proroków, lecz wręcz przeciwnie: śpiewając je odważnie wypowiada je jako własne i napisane o nim samym. Psalmy bowiem dotykają działania każdego człowieka: zarówno tego, kto zachował przykazanie, jak i tego, kto je przekroczył. Trzeba więc, żeby każdy człowiek się w nich odnalazł i wypowiadał słowa, które zostały o każdym napisane, albo jak ten, kto zachował przykazanie, albo jak ten, kto je przekroczył.

12. Wydaje mi się, że psalmy stają się dla śpiewającego je jak zwierciadło, dzięki któremu poznaje dokładnie zarówno siebie samego, jak i poruszenia swojej duszy, i że wypowiada je pouczony przez nie. A ten, kto słucha czytającego, przyjmuje hymn jako wygłoszony o nim i albo odmieni myślenie napełniony żalem płynącym z zarzutów stawianych przez sumienie, albo słysząc o nadziei pokładanej w Bogu i o pomocy udzielanej ludziom wierzącym ucieszy się tego rodzaju łaską wyświadczoną mu i zacznie dziękować Bogu. Gdy więc ktoś śpiewa Psalm 3 będąc świadomym własnych utrapień, uważa, że wypowiedzi Psalmu są jego własne; gdy śpiewa Psalm 11 i 16 to tak jakby opisywał własne cierpienie i błaganie, Psalm 50 zaś, to tak jakby on sam wygłaszał słowa własnego nawrócenia. Gdy zaś ktoś śpiewa Psalm 53, 55, 56 i 141, to nie jakby ktoś inny był prześladowany, ale jest tak ze słowami tych Psalmów zestrojony jakby to on sam cierpiał i śpiewa je Panu jako swoje własne słowa. I w ogóle każdy psalm w ten sposób jest przez Ducha wypowiedziany i skomponowany, że w nich – zgodnie z tym, co wcześniej zostało powiedziane – poznajemy dobrze poruszenia naszej duszy i wszystkie te psalmy wypowiadamy jako dotyczące nas, są one jakby naszymi słowami, które prowadzą do przypomnienia obecnych w nas poruszeń i do poprawy naszego postępowania. To bowiem, co wypowiedzieli psalmiści, może być wyobrażeniem i odbiciem naszych spraw.

13. Jest to właśnie ta łaska, która pochodzi od Zbawiciela. On, gdy stał się dla nas człowiekiem, z jednej strony wydał za nas na śmierć swoje własne ciało, aby wszystkich wybawić od śmierci, a z drugiej – chcąc ukazać nam swój własny, niebiański i doskonały sposób postępowania – wyraził go w sobie samym, aby już nikt nie był łatwo zwodzony przez nieprzyjaciela, skoro posiada gwarancję stałości: zwycięstwo nad diabłem odniesione przez Niego za nas. Dlatego więc nie tylko nauczał, lecz i uczynił to, czego nauczał, aby każdy – słysząc słowa: „Uczcie się ode Mnie, bo jestem cichy i pokornego serca”[59] – zarówno słuchał Go, gdy przemawia, jak i brał z Niego przykład, wpatrując się w Niego niczym w obraz. Nie można więc znaleźć doskonalszej lekcji cnoty, niż to, co Pan wyraził w sobie samym. Zarówno bowiem cierpliwość, jak i miłość do człowieka, dobroć, męstwo, miłosierdzie, sprawiedliwość, wszystko w Nim – jak widzimy – miało miejsce, aby niczego nie brakowało dla zdobywania cnoty temu, kto wpatruje się w to ludzkie życie. Widząc o tym Paweł powiedział: „Stańcie się naśladowcami moimi, jak ja jestem Chrystusa”[60]. Greccy prawodawcy posuwają swoją łaskę aż do mówienia, Pan natomiast – jako że jest prawdziwie Panem wszystkiego i działał troskliwie – nie tylko ustanowił prawo, ale samego siebie dał za wzór, aby każdy, kto chce, poznał moc działania. Dlatego właśnie jeszcze przed swoim pobytem wśród nas, sprawił, że zabrzmiało to w Psalmach w tym celu, aby – jak w sobie ukazał wzór ziemskiego i niebiańskiego człowieka – kto tylko chce w taki sam sposób mógł wyuczyć się na podstawie Psalmów o poruszeniach i o stanach dusz znajdując w nich także uleczenie i uporządkowanie wszystkich poruszeń.

14. Jeśli zaś trzeba mówić w sposób jeszcze bardziej przekonujący, to podczas gdy całe boskie Pismo jest nauczycielem cnoty i prawd wiary, Księga Psalmów posiada również jakiś obraz życia dusz. Przecież tak jak człowiek wchodzący do króla przybiera odpowiednią postać i posługuje się odpowiednimi słowami, aby mówiąc wbrew zasadom nie został wyrzucony jako człowiek nieokrzesany, tak samo boska księga człowiekowi, który usilnie stara się o cnotę i chce dobrze poznać sposób postępowania Zbawcy w ciele, najpierw przez lekturę przypomina o poruszeniach duszy, a potem uczy i kształtuje tych, którzy czytają tego rodzaju słowa. Istnieją wiąc – aby można było zobaczyć przede wszystkim tę cechę księgi – Psalmy wyrażające się w narracji, w upomnieniu, w proroctwie, w modlitwie i w wyznaniu wiary.

Psalmy narracyjne są następujące: 18, 43, 48, 49, 72, 76, 77, 88, 106, 113, 126, 136; modlitewne: 16, 67, 89, 101, 131, 141; Psalmy prośby, modlitwy i błagania: 5, 6, 7, 11, 12, 15, 24, 27, 30, 34, 37, 42, 53, 54, 55, 56, 58, 59, 60, 63, 82, 85, 87, 137, 139, 142; Psalm prośby i dziękczynienia: 138; Psalmy tylko proszące: 3, 25, 68, 69, 70, 73, 78, 79, 108, 122, 129, 130; Psalmy wyznania: 9, 74, 91, 104, 105, 106, 107, 110, 117, 135, 137; Psalmy zawierające zarówno wyznanie jak i narrację: 9, 74, 105, 106, 117, 137; Psalm zawierający zarówno wyznanie jak i narrację z uwielbieniem: 110; Psalm 36 jest psalmem upominającym, zaś Psalmami prorockimi są: 20, 21, 44, 46, 75; Psalm 109 jest Psalmem zapowiadającym, który zawiera też proroctwo; zaś Psalmami zachęcającymi i jakby wzywającymi są: 28, 32, 80, 94, 95, 96, 97, 102, 103, 113; Psalm 149 jest Psalmem zachęcającym zawierającym uwielbienie; Psalmami opisującymi życie cnotliwe są: 104, 111, 118, 124, 132; natomiast Psalmami przekazującymi przysłowia są: 9, 112, 115, 134, 144, 145, 146, 148, 150; Psalmami dziękczynnymi są: 8, 9, 17, 33, 45, 62, 76, 84, 114, 115, 120, 121, 123, 125, 128, 143; Psalmami rozbrzmiewającymi błogosławieństwem są: 1, 31, 40, 118, 127; innym Psalmem nadającym się do ukazania gorliwości w śpiewaniu hymnów pochwalnych jest Psalm 107, zaś Psalm 80 jest Psalmem zachęcającym do dzielności; Psalmami oskarżającymi ludzi bezbożnych i przestępców są: 2, 13, 35, 51, 52; Psalm 4 jest Psalmem wezwania; niektóre Psalmy zawierają błagalne modlitwy, jak Psalm 19 i 63; Psalmami, w których padają słowa chlubienia się w Panu są: 22 i 25, 38, 39, 41, 61, 76, 83, 95, 98, 151[61]; Psalmami pełnymi wstydu są 57, 81; Psalmami wypowiadającymi słowa hymnu są 47 i 64; Psalm 56 jest Psalmem wznoszącym okrzyki, mówi o zmartwychwstaniu; a innym Psalmem, który wypowiada jedynie słowa okrzyków, jest Psalm 99.

15. Ponieważ kompozycja Psalmów jest właśnie taka, istnieje możliwość, żeby czytelnicy znaleźli w każdym Psalmie – jak już mówiłem – poruszenia i postawy własnej duszy, i w ten sposób na temat każdego z nich mogą otrzymać pouczenie i ogólne wytyczne. Wypowiadając Psalmy może ktoś podobać się Panu, zaś przez wprowadzanie w czyn tego, co mówi, może doprowadzić samego siebie do porządku i dziękować Panu, aby przez wierne trzymanie się tych słów nie dopuścić do popadnięcia w bezbożność. Przecież mamy zdać sprawę Sędziemu nie tylko z czynów, ale także z bezużytecznego słowa[62]. Gdybyś więc zechciał kogoś pobłogosławić, w Psalmach: 1, 31, 40, 111, 118 i 127 masz podane w jaki sposób, w odniesieniu do kogo i co trzeba mówić, a gdybyś chciał oskarżyć spisek zawiązany przez Żydów przeciw Zbawcy, masz Psalm 2. Gdy jesteś prześladowany przez swoich i masz wielu, którzy przeciw tobie powstają, czytaj Psalm 3. Jeśli zaś uciskany w taki sposób wezwałeś Pana, zostałeś wysłuchany i chcesz podziękować, śpiewaj Psalm 4, 74 i 114. A jeśli widząc złoczyńców chcących zastawić pułapkę chcesz, żeby twoje błaganie zostało wysłuchane, wstając wcześnie rano śpiewaj Psalm 5. A kiedy zdawszy sobie sprawę z gniewu Pana widzisz, że z tego powodu jesteś poruszony, możesz powiedzieć Psalm 6 i 37. Kiedy natomiast jacyś ludzie spiskują przeciw tobie, jak Achitofel przeciw Dawidowi, i ktoś ci o tym donosi, śpiewaj Psalm 7 i ufaj Bogu, który cię ratuje.

16. Kiedy zaś widząc, że łaska Pana rozciąga się wszędzie i ratuje rodzaj ludzki, chcesz wznieść głos do Pana, śpiewaj Psalm 8. Lecz gdy znowu chcesz wyśpiewać hymn o winnicy, dziękując Panu, masz ponownie Psalm 8 oraz 83. Co do zwycięstwa nad narodami natomiast oraz ocalenia stworzenia, nie wstydząc się krzyża, lecz wiedząc, że Syn Boga odniósł dzięki niemu zwycięstwo, odmów Psalm 9, który mówi właśnie o tym. Gdybyś zaś ktoś zechciał bardzo tobą wstrząsnąć, miej ufność w Panu i śpiewaj Psalm 10. Kiedy natomiast widzisz zuchwałość wielu i obfitość zła tak wielkie, że ludzie nie czynią niczego, co słuszne, uciekaj się do Pana i śpiewaj Psalm 11. Mimo zaś tego, że knowanie narodów trwa bez przerwy, nie zniechęcaj się jak człowiek porzucony przez Boga, ale wołaj do Pana śpiewając Psalm 12. Gdy słyszysz ludzi bluźniących przeciw Opatrzności, nie łącz się z nimi w bezbożności, ale zwracając się do Boga, recytuj Psalm 13 i 52. A jeśli chcesz nauczyć się kim jest obywatel Królestwa niebios, śpiewaj Psalm 14.

17. Kiedy potrzebujesz modlić się z powodu ludzi, którzy powstają przeciw tobie i ściskają zewsząd twoją duszą, śpiewaj Psalm 16, 85, 86 i 140. Gdy zechcesz nauczyć się, jak Mojżesz zanosił prośby, masz Psalm 89. Gdy zaś zostałeś wybawiony od swoich wrogów i wyrwany od tych, którzy cię prześladowali, śpiewaj i ty Psalm 16. Podziwiasz uporządkowanie stworzenia i działającą w nim łaskę Opatrzności oraz święte postanowienia Prawa, śpiewaj Psalm 18 i 23. Gdy widzisz uciśnionych, pociesz ich, recytując im modlitwę wypowiedzianą w Psalmie 19. Gdy zaś widzisz, jak Pan cię prowadzi na pastwisko i zapewnia dobrobyt, radując się z tego powodu śpiewaj Psalm 22. Gdy wrogowie są wokół ciebie, ale ty wznosisz duszę ku Bogu, recytuj Psalm 24, a zobaczysz daremność ich grzesznych działań. Gdy wrogowie są wytrwali, gdy niczego innego nie posiadają jak tylko ręce pełne krwi i dążą do tego, aby cię dopaść i zniszczyć, nie powierzasz sądu człowiekowi (bo przecież wszystko to, co ludzkie, jest podejrzane), lecz skoro to Bóg jest godny stać się sędzią (bo przecież tylko On jest sprawiedliwy), recytuj słowa napisane w Psalmie 25, 34 i 42. Kiedy zaś wrogowie podejmą działania jeszcze bardziej przykre i staną się liczni jak wojsko, kiedy będą cię lekceważyli jakbyś jeszcze nie był namaszczony i z tego powodu będą chcieli walczyć, nie będziesz się bał, ale zaśpiewaj Psalm 26. A ponieważ natura ludzi jest słaba, to gdy znowu ludzie spiskujący przeciw tobie będą postępowali bez zahamowań, abyś nie miał od nich chwili odpoczynku, wołaj do Boga odmawiając modlitwę wyrażoną w Psalmie 27. Gdy natomiast chcesz nauczyć się, jak trzeba się zwracać do Pana zanosząc dziękczynienie, śpiewaj Psalm 28 rozumnie nad nim myśląc. Gdy zaś odnawiając swój dom, czyli duszę przyjmującą Pana, oraz dom cielesny, w którym zamieszkujesz cieleśnie, składasz dziękczynienie, odmów też Psalm 29 i Psalm 126, psalm stopni[63].

18. Gdy zaś widzisz, że z powodu prawdy jesteś znienawidzony i prześladowany przez wszystkich przyjaciół i towarzyszy, nie trać ducha myśląc o nich lub o sobie i nie lękaj się, nawet jeśli widzisz, że odwróciło się od ciebie uznanie ludzi, lecz odwrócony od tych spraw, żeby patrzeć na lepsze, śpiewaj Psalm 30. Widząc zaś ludzi ochrzczonych i uwolnionych od zniszczalnej natury oraz podziwiając miłość Boga do ludzi, śpiewaj odnoszący się do tych spraw Psalm 31. Gdy natomiast zechciałeś śpiewać wraz ze wszystkimi, łącząc ludzi sprawiedliwych i prowadzących prawe życie, recytuj i ty Psalm 32. Jeśli zaś po wpadnięciu w ręce wrogów, po mądrej ucieczce od nich i po wywinięciu się z ich knowań chcesz podziękować, zwoławszy łagodnych mężów śpiewaj w ich obecności Psalm 33. Gdy zaś widzisz, jak ludzie nieprawi współzawodniczą w popełnianiu zła, nie uważaj, że w nich zło jest czymś naturalnym – jak mówią heretycy – lecz śpiewaj Psalm 35, a zobaczysz, że to oni sami są przyczyną grzechu. Kiedy zaś widzisz, że ludzie źli popełniają liczne występki i wynoszą się ponad ludzki prostych, i chcesz przestrzec kogoś, aby ani nie dołączał do nich, ani im nie zazdrościł, gdyż szybko przemijają, śpiewaj sobie i innym Psalm 36.

19. Lecz także ty, zamierzając zwrócić się do siebie samego, kiedy widzisz wroga przystępującego do ataku (wtedy przecież lepiej być czujnym wobec tego rodzaju ludzi) i kiedy chcesz natrzeć się oliwą, żeby podjąć walkę przeciw niemu, śpiewaj Psalm 38. A wtedy, gdy wobec przygotowań wrogów przewidujesz utrapienia i chcesz poznać zysk płynący z wytrwałośc, śpiewaj Psalm 39. Gdy zaś widzisz wielu biednych i ubogich i chcesz, aby okazano im litość, możesz pochwalić tych, którzy już czynią miłosierdzie, a innych zachęcić do czynienia go, przez recytację Psalmu 40. Z kolei kiedy budzi się w tobie tęsknota za Bogiem i słyszysz jak wrogowie czynią ci wyrzuty, nie lękaj się, lecz gromadź nieśmiertelny owoc, który rodzi tego rodzaju tęsknota, wzywaj własną duszę do ufności w Boga i recytuj Psalm 41 łagodząc i uspokajając tą ufnością życiowe smutki. Jeśli zaś chcesz nieprzerwanie przypominać sobie dobrodziejstwa Boga, których dokonał względem ojców, tego, co dotyczy wyjścia z Egiptu i pobytu na pustyni, jak dobry jest Bóg, a ludzie niewdzięczni, to masz Psalm 43, 77, 88, 104, 105, 106 i 113. Kiedy zaś uciekłeś się do Boga, znalazłeś ratunek od utrapień, które sam na siebie ściągnąłeś, i chcesz podziękować Bogu oraz opowiedzieć Jego życzliwości, której doświadczyłeś, masz Psalm 45.

20. Lecz gdy zgrzeszyłeś i zawstydzony żałujesz i prosisz o litość, masz w Psalmie 50 słowa wyznania winy i przemiany myślenia. Jeśli nawet zostałeś rzucony naprzeciw złego króla i widzisz jak diabeł się nadyma, oddal się i także ty wypowiedz słowa Psalmu 51. Kiedy zaś jesteś prześladowany i jacyś ludzie stają przeciw tobie chcąc cię wydać jak Zifejczycy[64] i cudzoziemcy Dawida, to nie zamartwiaj się, ale nabierz ufności w Panu i śpiewając Mu hymny, wyrecytuj słowa Psalmu 53 i 55. Nawet wtedy gdy prześladowca dogoni cię i nie wiedząc o tym wejdzie do jaskini, w której i ty się ukrywasz, to nie będziesz wtedy się bał, bo przecież masz pokrzepiające odpowiedzi na tego rodzaju nieszczęście oraz na trwałe wyryte słowa: Psalm 56 i 141. Kiedy zaś przeciwnik nakazał strzec twojego domu, a ty uciekłeś, to odwdzięcz się Panu zapisując to w duszy jakby na stelach i mając duszę za pomnik tego, że nie zniszczono cię, i recytuj słowa zwarte w Psalmie 58. Kiedy natomiast wrogowie uciskają cię zarzutami i ci, którzy wydawali się przyjaciółmi stają naprzeciw ciebie wyśmiewając cię, kiedy jesteś przez chwilę zasmucony własnymi myślami[65], to przecież także ty możesz przywoływać Pana śpiewając hymn i wypowiadając słowa z Psalmu 54. A przeciw obłudnikom i publicznym pyszałkom odmów – dla ich zawstydzenia – Psalm 57, natomiast pod tym, którzy dziko powstają przeciw tobie i którzy chcą odebrać ci duszę, przeciwstaw swoje posłuszeństwo Bogu i miej ufność. Im bardziej oni szaleją, tym bardziej ty poddawaj się Panu i odmawiaj słowa Psalmu 61. A jeśli prześladowany odszedłeś na pustynię, nie lękaj się jakbyś sam tam się znajdował, skoro masz tam Boga, i śpiesząc się do Niego śpiewaj Psalm 62. Kiedy zaś wrogowie w lęku nie przestają zastawiać pułapek, lecz wszystko wyszukują przeciw tobie, to nawet jeśli byliby bardzo liczni, nie ustępuj ani trochę, bo pociski dzieci zadadzą im rany[66], podczas gdy ty śpiewasz Psalm 64, 64, 69 i 70.

21. A kiedy chcesz wysławiać Pana hymnem, śpiewaj słowa z Psalmu 64. Gdy zaś chcesz pouczyć kogoś o zmartwychwstaniu, śpiewaj słowa z Psalmu 65. Błagając zaś Pana o zmiłowanie, wychwalaj Go hymnem, śpiewając Psalm 66. Kiedy zaś widzisz ludzi bezbożnych jak cieszą się powodzeniem i żyją otoczeni uznaniem, podczas gdy ludzie sprawiedliwi są uciskani, abyś nie zgorszył się i nie zachwiał, także ty wypowiedz słowa Psalmu 72. Kiedy natomiast Bóg unosi się gniewem z powodu ludu, masz w Psalmie 73 mądre słowa pocieszające w takiej sytuacji, a masz potrzebę podziękowania, śpiewaj Psalm 9, 74, 91, a także 104, 105, 106, 107, 110, 117, 135 i 137. Chcąc zaś chcesz zawstydzić poglądy Greków i heretyków, ponieważ to nie oni posiadają poznanie Boga, lecz tylko Kościół powszechny, możesz śpiewać i wypowiadać słowa Psalmu 75 rozważając je w swoim umyśle. Gdy zaś wrogowie odcinają ci sposoby ucieczki i znowu jesteś w ucisku, nawet jeśli jesteś zaniepokojony, nie trać nadziei, lecz módl się, a gdy twój krzyk zostanie wysłuchany, podziękuj Bogu, wypowiadając słowa Psalmu 76. I nawet jeśli wrogowie zamierzają wtargnąć do domu Bożego i zbezcześcić go, pozabijać świętych i ich ciała rzucić ptakom niebieskim, abyś zaatakowany nie przestraszył się ich okrucieństwa, miej współczucie dla tych, którzy cierpią, i zwróć się do Boga recytując Psalm 78.

22. W dzień uroczysty natomiast, gdy chcesz śpiewać Panu, zwołaj sługi Boga i śpiewaj słowa Psalmu 80 i 94. Gdy zaś wszyscy wrogowie zewsząd się gromadzą i zwracają się przeciw domowi Boga i zawiązują spisek przeciw pobożności, abyś nie stracił ducha z powodu ich wielkiej liczby i siły, masz – jako kotwicę nadziei – słowa Psalmu 82. A kiedy patrząc na dom Boga i na jego wieczne przybytki odczuwasz tęsknotę za nimi, jak odczuwał Apostoł, także ty recytuj Psalm 83. Skoro zaś kiedyś kończy się gniew i ustaje niewola, to gdy chcesz podziękować, masz słowa Psalmu 84 i 125 do wyrecytowania. Kiedy natomiast chcesz poznać wyższość Kościoła powszechnego nad tym, co schizmatyckie, i kiedy chcesz zawstydzić tego rodzaju ludzi, możesz odmówić słowa zapisane w Psalmie 86. Chcąc zaś zachęcić siebie i innych do pobożności i do przekonania, że nadzieja pokładana w Bogu nie zawodzi, lecz czyni duszę wolną od lęku, wywyższaj Boga odmawiając słowa Psalmu 90. Chcesz śpiewać psalm o szabacie? Masz Psalm 91.

23. Chcesz podziękować Panu? Masz Psalm 22. Chcesz chwalić pieśnią dzień po szabacie? Odczytaj słowa Psalmu 47. Chcesz chwalić Dzień Przygotowania? Masz pieśń 92. Wtedy przecież, gdy dokonywał się krzyż, wzniesiony został dom Boga, chociaż wrogowie usilnie temu przeszkadzali i dlatego wypada wypadać zaśpiewać Bogu w ten dzień pieść pochwalną, czyli to, co powiedziano w Psalmie 92. Ponieważ zaś dom został zburzony, podczas uprowadzenia do niewoli, a następnie odbudowany, śpiewaj słowa Psalmu 95. Gdy zaś ziemia otrzymuje bezpieczeństwo od broniących jej, gdy żyje spokojnie, ponieważ Pan króluje, to jeśli chcesz o tym śpiewać, masz Psalm 96. Chcesz chwalić psalmem czwarty dzień po szabacie? Masz Psalm 93, wtedy bowiem Pan został wydany i rozpoczęło się wykonywanie na Nim wyroku śmierci oraz Jego trumf nad śmiercią dokonany mocą Jego potęgi. Kiedy więc czytając Ewangelię widzisz, że czwartego dnia po szabacie Żydzi zwołują naradę przeciw Panu, i wiedząc, że On wtedy dobrowolnie poddał się za nas karze wymierzanej przez diabła[67], śpiewaj Psalm 94. Widząc zaś opatrzność Pana nad wszystkimi bytami i Jego panowanie i chcąc pouczyć kogoś odnośnie do spraw wiary w Niego i posłuszeństwa, to nakłaniając ich najpierw do złożenia wyznania, śpiewaj Psalm 99. A kiedy znając Jego moc sądzenia i wiedząc, że Pan sądzi, łącząc osąd ze zmiłowaniem, zechcesz zbliżyć się do Niego, masz ku temu słowa zawarte w Psalmie 100.

24. A skoro nasza natura jest słaba, to jeśli z powodu trudności życiowych popadłbyś w trudności stawszy się ubogim, i jeśli wtedy chciałbyś lamentować, masz Psalm 101. I ponieważ słuszne jest za wszystko i w każdej sytuacji dziękować Bogu, to kiedy chcesz Go błogosławić, masz sposób na zachęcenie własnej duszy do tego: odmów Psalm 102 i 103.  Chcesz chwalić Boga i wiedzieć, jak oraz za co należy Go chwalić, a także jakich słów wypada użyć, aby Go pochwalić? Masz Psalm 104, 106, 134, 145, 146, 147, 148 i 150. Masz wiarę, jak powiedział Pan, i wierzysz w to, co mówisz podczas modlitwy? Recytuj Psalm 115. Widzisz, że tak bardzo posunąłeś się do przodu w swoim postępowaniu, żeby powiedzieć: „zapominam o tym, co za mną, wytężam siły ku temu, co przede mną”[68]? Na każdy postęp masz jeden z 15 psalmów stopni.

25. Zostałeś opanowany przez obce myśli i zdałeś sobie sprawę, że jesteś prowadzą cię w złą stronę, zawróciłeś i nie kontynuowałeś tej drogi. Pozostając niewzruszonym na sprawy, za którymi biegłeś, gdy byłeś w błędzie, usiądź i lamentuj jak uczynił to kiedyś lud, odmawiając słowa Psalmu 136. Jeśli myślisz, że pokusy są doświadczaniem ciebie i po czasie pokus chcesz podziękować, masz Psalm 138. Zostałeś znowu otoczony przez nieprzyjaciół i chcesz się ocalić? Recytuj słowa Psalmu 139. Chcesz zanosić modlitwy błagalne? Śpiewaj Psalm 5 i 142. Jeśli nieprzyjacielski tyran powstał przeciw ludowi i tobie, jak Goliat przeciw Dawidowi, to nie bój się, lecz także ty wierz jak Dawid i recytuj słowa Psalmu 143. Kiedy zaś podziwiając wszechobecne działanie Boga i wspominając Jego dobroć okazaną tobie i wszystkim ludziom, chcesz wychwalać Boga z tego powodu, odmów słowa wypowiedziane przez Dawida, które on sam powiedział w Psalmie 144. Chcesz chwalić  Pana? Masz do odmówienia Psalm 92 i 97. Kiedy natomiast, choć jesteś mały, zostałeś postawiony w jakiś sposób ponad swych braci, aby nimi rządzić, nie wynoś się nad nich, lecz oddając chwałę wywyższonemu Panu, śpiewaj i ty Psalm 151, będący osobistą pieśnią Dawida. Lecz jeśli chcesz śpiewać Psalmy, które z powodu wysłuchania przez Boga modlitwy zawierają „Alleluja!”, masz Psalm 104, 105, 106, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 134, 135, 145, 146, 147, 148, 149, 150.

26. Kiedy zaś chcesz samemu wyśpiewać przez Psalm sprawy dotyczące Zbawcy, znajdziesz je właściwie w każdym Psalmie, ale masz przede wszystkim Psalm 44 i 109, które ukazują Jego naturalne zrodzenie z Ojca i Jego przyjście w ciele. Natomiast Psalm 21 i 68 zapowiadają to, co wiąże się z boskim krzyżem, knowania, które Zbawca zniósł ze względu na nas, i to wszystko, co wycierpiał. Psalm 2 natomiast wskazuje na przewrotne knowania Żydów i zdradę Judasza Iskarioty, zaś Psalmy 20, 49 i 71 ukazują zarówno Jego królewską i sędziowską moc, jak i Jego przyjście do nas w ciele i powołanie narodów. Psalm 15 pokazuje Jego powstanie z martwych, zaś Psalmy 23 i 46 zapowiadają Jego wstąpienie do niebios. Czytając natomiast Psalmy 92, 95, 97 i 98 możesz obserwować dobrodziejstwa, które zostały nam wyświadczone przez Zbawcę z powodu tego, co wycierpiał.

27. Tego rodzaju więc jest służący pożytkowi ludzi znak szczególny Księgi Psalmów, która posiada właściwe sobie pieśni, natomiast w większości pozostałych zawiera proroctwa dotyczące przyjścia w ciele naszego Pana i Zbawcy, Jezusa Chrystusa. Konieczne jest również nie zlekceważyć pytania o to, dlatego tego rodzaju słowa wykonuje się z melodią i śpiewem. Pewni bowiem ludzie prości spośród nas, chociaż wierzą, że te słowa są natchnione przez Boga, to jednak uważają, że Psalmy trzeba wykonywać z melodią z racji na pięknego takiego wykonania i dla przyjemności słuchania. Nie jest jednak tak. Pismo przecież nie szukało tego, co słodkie i przekonywujące, lecz to dla korzyści duszy rzecz została tak zaplanowana, a zwłaszcza dla dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że wypadało, aby boskie Pismo chwaliło Boga nie samym tylko ciągłym tekstem, ale także szeroko rozchodzącym się głosem. Przy pomocy ciągłego tekstu wyraża się sprawy, prawa, proroków i wszelkiej historii przez całe Stare Przymierze, na głos zaś wypowiada się słowa Psalmów, pieśni i hymów. I w ten sposób zachowane zostaną słowa o tym, że ludzie miłują Boga z całej siły i mocy. Po drugie natomiast, dlatego że podobnie jak harmonia łącząca instrumenty muzyczne doprowadza do doskonałości jedno wspólne brzmienie, tak samo – ponieważ w duszy ukazują się różne poruszenia i jest w niej zarówno logiczne myślenie, jak i pragnienie oraz żywe namiętności, a przez ich poruszenie dokonuje się działanie członków ciała – Logos chce, aby człowiek nie był pozbawiony współbrzmienia z samym sobą i aby nie był wewnętrznie podzielony, skoro rzeczy najlepsze są skutkiem logicznego myślenia, zaś czyny złe są działaniem z porywu serca, jak w przypadku Piłata, który powiedział: „Nie znajduję w Nim żadnej winy”[69], ale przyłączył się do poglądu Żydów. Czasem zaś jest w sercu zamiar uczynienia czegoś złego, ale nie ma siły, żeby to uczynić, jak w przypadku starców, którzy działali przeciw Zuzannie. Czasem wreszcie ktoś nie popełnia cudzołóstwa, ale kradnie. Inny nie kradnie, ale zabija, a jeszcze inny nie zabija, ale bluźni.

28. Aby zatem tego rodzaju zamieszanie nie miało w nas miejsca, Logos pragnie, żeby dusza posiadająca jak mówi Apostoł „umysł Chrystusa” (1 Kor 2,16) posługiwała się nim jako przewodnikiem i aby w nim panowała nad obecnymi w niej doznaniami, rządziła członkami ciała, aż do poddania ich logosowi. W ten sposób, jak przy harmonijnym wykonywaniu muzyki pałeczka dyrygenta, tak sam człowiek, stając się harfą i będąc całkowicie poddany duchowi, zarówno przysłuchuje się wszystkim członkom i poruszeniom, jak i poddany jest woli Boga. Melodyjna recytacja Psalmów jest obrazem i wyobrażeniem tego rodzaju spokoju myśli i pozbawionego wzburzeń porządku. Jak bowiem rozpoznajemy myśli duszy i wyrażamy je przy pomocy odpowiednich słów, tak samo Pan, chcąc, by płynąca ze słów melodia była obrazem duchowej harmonii duszy, zamyślił, żeby hymny psalmiczne śpiewana były melodyjnie i żeby Psalmy recytować ze śpiewem. Jest to bowiem pragnienie duszy, żeby być dobrze usposobioną, zgodnie z tym, co zostało napisane: „Ktoś spośród was nosi w sobie pragnienie? Niech śpiewa Psalmy”[70]. W ten sposób wyrównuje się w niej zamieszania, szorstkości i nieporządek. Leczymy również jej smutek, gdy śpiewamy w Psalmie: „Dlaczego smutna jesteś, duszo moja, i dlaczego smucisz się we mnie?”[71]. Dusza również rozpozna to, co prowadzi do błędu, mówiąc: „Moje stopy omal się nie potknęły”[72], zaś obawa nabierze odwagi w wierze przez słowa: „Pan mnie wspomaga i nie będę się bał o to, co może uczynić mi człowiek”[73].

29. Ludzie więc, którzy nie recytują boskich pieśni w taki sposób, nie śpiewają Psalmów mądrze, lecz samym sobie sprawiają przyjemność, ściągając na siebie zarzut, że „hymn pochwalny nie jest na miejscu w ustach grzesznika”[74]. Natomiast ci, którzy śpiewają Psalmy w sposób opisany powyżej, jako że melodia słów płynie z rytmu duszy i współbrzmienia z duchem, nie śpiewają Psalmów językiem, lecz śpiewają je umysłem, i wielką korzyść odnoszą nie tylko oni, ale i ci, którzy chcą ich słuchać. Przecież gdy błogosławiony Dawid w ten sposób śpiewał Psalmy Saulowi, to i on trwał zjednoczony z Bogiem, i ustępowało szaleństwo Saula, i Dawid zaprowadzał spokój w jego duszy[75]. Kapłani śpiewając Psalmy w ten sposób zaprowadzają w duszach ludzi uporządkowanie i upodabniają je do dusz stanowiących chór w niebiosach. Zatem melodyjna recytacja Psalmów nie oznacza dążenia do przyjemności słuchania, lecz jest próbą zaprowadzenia harmonii w myślach duszy. Zanurzone w melodię czytanie jest znakiem rytmicznego i niezaburzonego uporządkowania umysłu. Również słowa mówiące o chwaleniu Boga na cymbałach brzęczących, na cytrze i na cymbałach o dziesięciu strunach[76] były znakiem wskazującym na poprawne zestrojenie członków ciała niczym strun, na uczynienie myśli duszy jakby cymbałami, a także na to, że wówczas wszystko to na dźwięk i skinienie ducha poruszane jest i żyje, aby – zgodnie z tym, co napisano – człowiek żył duchem i uśmiercał dzieła ciała[77]. W ten sposób przecież człowiek, który dobrze śpiewa Psalmy, wyznacza odpowiedni rytm własnej duszy i tak jakby przeprowadza ją z braku porządku do uporządkowania. Skutkiem tego, zgodnie z naturą wyznaczoną duszy, nie doznaje on już zamętu z jakiegokolwiek powodu, lecz jeszcze bardziej otwiera się na wyobrażenie i tym większe otrzymuje w duszy pragnienie dóbr przyszłych. Dusza zaś uporządkowana przez melodię słów zapomina o namiętnościach i uradowana spogląda na umysł obecny w Chrystusie, zamyślając to, co najlepsze.

30. Trzeba więc, dziecko, aby każdy czytelnik tej księgi czytał naprawdę wszystkie obecne w niej tchnienia Boże i czerpał z nich jak z owoców raju korzyść, której – jak sam widzi – potrzebuje. Jestem bowiem przekonany, że w tego rodzaju słowach tej księgi jest wymierzone i ujęte całe życie ludzi: władze duszy i poruszenia myśli, i że niczego więcej można w ludziach znaleźć. Przecież czy to wtedy, gdy potrzeba odmiany myślenia i wyznania grzechów, czy wtedy, gdy przydarzył się smutek i doświadczenie, gdy ktoś jest prześladowany lub wyratowany z zasadzki, kiedy ktoś popadł w rozpacz, wstrząsa nim lęk lub doświadcza czegoś takiego, o czym mowa była przed chwilą, albo wtedy, gdy ktoś widzi, że odnosi sukces, zaś wrogowie ponoszą klęskę, gdy chce chwalić Pana, dziękować Mu i błogosławić, to w boskich Psalmach ma naukę tego wszystkiego. Niech wybierze sobie z nich słowa na temat każdej z tych sytuacji i niech zwróci się do Pana czytając je w taki sposób, jakby zostały napisane w odniesieniu do niego, i dopasowując się do tego, co zostało napisane.

31. Niech więc nikt nie ceni wyżej od tych wypowiedzi, jakichś innych ładnych tekstów spoza Psałterza, i niech nie próbuje przekształcać lub zupełnie zmieniać ich słowa, lecz niech po prostu w taki sposób czyta i śpiewa to, co zostało zapisane, jak jest powiedziane, abyśmy uznali, że w naszej sprawie modlimy się razem z tymi ludźmi, którzy byli sługami tamtych wypowiedzi, czy może raczej, aby Duch, który przemawiał w ludziach świętych, widząc u nas te słowa, które im tchnął, wspierał także nas. W takim przecież stopniu, w jakim życie świętych lepsze jest od życia innych ludzi, również o wypowiedzianych przez nich słowa słusznie można powiedzieć, że są lepsze i potężniejsze od tych, które składane są przez nas. Przez nie przecież spodobali się Bogu i wypowiadając je, jak mówi Apostoł: „pokonali królestwa, dokonali czynów sprawiedliwych, otrzymali obietnice, zamknęli paszcze lwom, przygasili moc ognia, uniknęli ostrza miecza, wyleczyli się z niemocy, stali się bohaterami w wojnie, do ucieczki zmusili nieprzyjacielskie szyki, kobiety otrzymały dzięki wskrzeszeniu swoich zmarłych”[78].

32. Zatem i obecnie mówiąc te słowa niech każdy nabierze odwagi, ponieważ dzięki nim Bóg natychmiast wysłucha błagań, i albo recytujący te słowa w utrapieniu, zobaczy, jak potężne jest zawarte w nich błaganie, albo jeśli śpiewający w ten sposób Psalmy jest doświadczany i prześladowany, powstanie jeszcze potężniejszy i zostanie otoczony opieką Pana, który ochronił autora tych słów. Przez nie bowiem diabeł się dozna klęski, a jego demony umkną. Wypowiadający te słowa, nawet jeśli zgrzeszył, opamięta się i zaprzestanie grzeszyć, a jeśli nie zgrzeszył, zobaczy samego siebie pełnego radości, ponieważ wytęża siły ku temu, co przed nim, i śpiewając w ten sposób będzie miał dość siły w zawodach, nie odchyli się od prawdy w stronę świata, lecz nawet stanie przeciw tym, którzy zwodzą i podejmują się oszustwa, a bezpieczeństwem takiego człowieka nie będzie człowiek, lecz samo boskie Pismo. Przecież Bóg nakazał, żeby Mojżesz napisał wielką pieśń i żeby lud się jej nauczył[79]. Kazał, żeby ten, którego ustanowiono władcą, spisał Księgę Powtórzonego Prawa, żeby wziął ją w ręce i troszczył się zawsze o zapisane w niej treści[80], jako że zawarte w niej słowa są wystarczające do posłuszeństwa cnocie i niosą pomoc tym, którzy szczerze o nie się troszczą. Na przykład gdy na ziemi pojawił się syn Nuna, który widział zasadzkę wrogów i wszystkich królów Amoryckich zgromadzonych do wojny, to on sam zamiast zbroi i mieczy odczytał do uszu wszystkich Księgę Powtórzonego Prawa, a gdy przypomniał słowa Prawa i uzbroił nimi lud, pokonał nieprzyjaciół[81]. Natomiast król Jozjasz, kiedy odnaleziono księgę i odczytano ją tak, że wszyscy słyszeli, już nie bał się wrogów[82]. I jeśli kiedykolwiek lud prowadził jakąś wojnę, to arka, która zawierała tablice Prawa, szła na przedzie wszystkich i wystarczała im za pomoc w każdej bitwie, chyba że ktoś z niosących arkę lub spośród ludzi zaciągnął wcześniej grzech lub postępował obłudnie. Potrzeba przecież wiary i szczerego usposobienia, aby Prawo działało na korzyść spraw oczekiwanych dzięki modlitwie.

33. Ja więc, mówił starzec, słyszałem i to od mądrych ludzi, jak już dawno w Izraelu, ludzie wyganiali demony odczytując tylko Pisma i udaremniali knowania ludzi podejmowane przeciw nim. Mówił, że to dlatego ludzie, którzy porzucają te teksty, a wynajdują sobie jakieś inne przekonujące słowa i dzięki nim uznający samych siebie za egzorcystów, godni są wszelkiego potępienia. Robią sobie raczej jakieś żarty i wystawiają się przy ich pomocy na pośmiewisko, jak to przydarzyło się Żydom, synom Skewasa, którzy również podjęli się egzorcyzmowania w taki sposób[83]. Słysząc bowiem takie słowa od tego rodzaju ludzi, demony bawią się, natomiast lękają się słów ludzi świętych i nie mogą ich znieść. W słowach Pism jest bowiem Pan, którego nie mogły znieść i wołały: „Błagam cię, nie dręcz mnie przed czasem”[84], a one płonęły przecież na sam widok obecnego Pana. W ten sposób też Paweł rozkazywał duchom nieczystym[85], w ten sposób także demony poddawane były uczniom[86]. Także na proroku Elizeuszu spoczęła ręka Pana i wypowiedział do trzech króli proroctwo nad wodami, podczas gdy harfiarz wykonywał Psalm zgodnie z jego nakazem[87]. Tak samo i obecnie, jeśli ktoś martwi się o cierpiących, niech wypowiada te słowa, a tym więcej pomoże cierpiącemu i dowiedzie, że jego wiara jest prawdziwa i mocna, skutkiem czego Bóg, który ją widzi, udzieli błagającym Go doskonałego lekarstwa. Przecież również święty wiedział o tym i powiedział w Psalmie 118: „Będę rozmyślał nad Twoimi wyrokami, nie zapomnę Twoich słów”[88], a także: „Twoje wyroki były dla mnie pieśniami w miejscu mojego zamieszkania”[89]. W nich również znalazł zbawienie, skoro mówi: „Gdyby Prawo Twoje nie było moim zajęciem, wtedy zginąłbym w mojej nędzy”[90]. Dlatego też Paweł umacniał w nich swojego ucznia mówiąc: „W nich się ćwicz, bądź w nich, aby twój postęp stał się jawny”[91]. Również ty, zajmując się tymi słowami i czytając je mądrze, tak samo jak i Psalmy, prowadzony przez Ducha będziesz mógł odkryć sens zawarty w każdym z nich. Tego rodzaju życie, jakie prowadzili święci mężowie, którzy niesienie przez Boga wypowiedzieli te słowa, także i ty winieneś gorliwie prowadzić.

Psalm 151
Ten Psalm przypisany jest Dawidowi i znajduje się poza numeracją

Gdy sam pokonał w walce Goliata

Byłem mały pośród moich braci
I młodszy w domu mego ojca.
Pasałem owce mojego ojca.
Moje ręce uczyniły muzyczny instrument,
Moje palce zestroiły harfę.
I kto zaniesie wieść mojemu Panu?
Sam Pan, On sam wysłuchuje.
On posłał swojego posłańca
I zabrał mnie od owiec mojego ojca
I namaścił mnie swoim olejkiem.
Moi bracia byli piękni i wielcy,
ale nie w nich Pan sobie upodobał.
Wyszedłem, by zmagać się z cudzoziemcem,
A on zwrócił się ku mnie w mocy swoich bogów.
Ja natomiast wyciągnąłem z pochwy miecz, który on miał przy sobie,
Pozbawiłem go głowy i oddaliłem hańbę od synów Izraela.

tłum. z j. gr.: Przemysław M. Szewczyk