Atanazy Wielki

Notka biograficzna:

Atanazy przyszedł na świat pod koniec III wieku w rodzinie pogańskiej. Gdy miał 12 lat zmarł jego ojciec. Atanazy zainteresował się chrześcijaństwem i kilka lat później, w wieku 15 lat przyjął chrzest. Dostał się pod opiekę biskupa Aleksandrii, Aleksandra i przez wiele lat prowadził życie ascetyczne poświęcone modlitwie i studiowaniu Pisma Świętego. Poznawał także w tym czasie nową formę życia ascetycznego w Kościele: monastycyzm. Szybko zajmował kolejne stopnie w hierarchii kościelnej, został lektorem, później diakonem. Aleksander uczynił go swoim sekretarzem. Po jego śmierci objął urząd biskupa Aleksandrii, co wywołało silny sprzeciw części biskupów Wschodu. Atanazy skonfliktowany był ze stronnictwem Melecjusza (biskupa Lykopolis, który od początku IV wieku nie utrzymywał jedności z biskupem Aleksandrii), z Ariuszem (Aleksandryjskim prezbiterem wyłączonym ze wspólnoty przez Aleksandra) i jego sympatykami oraz z innymi duchownymi, którym ciężko było zaakceptować szorstki charakter młodego Patriarchy. Konflikty o charakterze osobistym, doktrynalnym i dyscyplinarnym doprowadziły do licznych skarg wnoszonych na Atanazego wobec Cesarza, Konstantyna. W roku 335 odbył się synod w Tyrze, który osądził Atanazego i pozbawił urzędu. Patriarcha udał się na wygnanie, które spędził w Trewirze. Śmierć Konstantyna w 337 roku oznaczała dla Atanazego możliwość powrotu z wygnania do Aleksandrii, gdzie jego pojawienie się przyjęto z wielkim entuzjazmem. Nie cieszył się jednak poparciem ani władzy cesarskiej, ani biskupów Wschodu, którzy wybrali innego biskupa Aleksandrii, Grzegorza z Kapadocji, a ten przy wsparciu cesarza Konstancjusza, siłą objął stolicę biskupią. Atanazy uciekł z miasta udając się na drugie wygnanie, które spędził w Rzymie.  Poświęcił ten czas na umacnianie swojej pozycji na Zachodzie, dzięki czemu po śmierci Grzegorza (w 345) wrócił do Aleksandrii i ponownie objął panowanie nad Kościołem Egiptu. Kieruje wspólnotą przez blisko dziesięć lat, mimo usilnych starań Cesarza o złożenie go z urzędu przez synody odbywane na Zachodzie. Atanazy ustąpił dopiero przed przemocą i w 355 roku zmuszony został do ucieczki. Kolejne wygnanie odbył na pustyni, pośród mnichów, którzy skutecznie ukrywali Patriarchę przed ścigającą go policją cesarską. Śmierć Konstancjusza w lutym 362 roku otworzyła Atanazemu możliwość powrotu do Aleksandrii, jednak już po dziewięciu miesiącach nowy cesarz, Julian nakazał mu opuszczenie miasta. Po tragiczna śmierć Juliana w 363 roku Atanazy ponownie wraca do Aleksandrii. Cesarz Walens skazuje Patriarchę na ostatnie już w jego życiu wygnanie. Trwa ono jednak krótko (365-366) i Atanazy spędza je ukrywając się w mieście. Po powrocie na urząd kieruje Kościołem nieprzerwanie już do śmierci, czyli do 2 maja 373 roku.
Atanazy był człowiekiem niezwykle silnego, nawet szorstkiego charakteru, budził i budzi skrajne emocje po dzień dzisiejszy. Niektórzy widzą w nim męża Apostolskiego, niezrównanego świętego i bojownika ortodoksji cierpiącego dla prawdy, inni kościelnego karierowicza, który brutalnie rozprawiał się ze swoimi oponentami i mistrzowsko posługiwał się propagandą.
Atanazy pozostawił po sobie sporą spuściznę literacką, głównie pisma polemiczne, ale także kilka listów o tematyce ascetycznej. Główną kwestią teologiczną poruszaną w jego pismach jest boskość Chrystusa. Atanazy opowiedział się zdecydowanie za credo zapisanym w Nicei w 325 roku i sporo napisał w celu wyjaśnienia jego sformułowań.

Atanazy w patres.pl:

Szewczyk, P.M., Arianizm w ocenie Atanazego

List do Amuna (Epistula ad Amun)

List do Marcelina o interpretacji psalmów (Epistula ad Marcelinum)

Wykład o Atanazym

Pisma Atanazego:

Apologia ad Constantium, wyd. i tłum. fr. J.M. Szymusiak, SCh 56, s. 88-132; (PG 25, k. 596-641); tłum. pol. J. Ożóg, PSP 21, s. 167-188.
Apologia contra Arianos (Apologia secunda), wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,1,3-5, Berlin 1938-1940, s. 87-168; (PG 25, k. 248-409); tłum. pol. J. Ożóg, PSP 21, s. 95-166.
Apologia de fuga sua, wyd. i tłum. fr. J.M. Szymusiak, SCh 56, s. 133-167; (PG 25, k. 644-680); tłum. pol. J. Ożóg, PSP 21, s. 95-166.
De decretis Nicaenae synodi, wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,1,1, Berlin 1935, s. 1-45; (PG 25, k. 416-476); tłum. pol. P.M.Szewczyk, ŹMT 60, s. 2-33.
De morbo et valetudine, wyd. F. Diekamp, Analecta Patristica: Texte und Abhandlungen zur griechischen Patristk (Orientalia Christiana Analecta 117), Roma 1938, s. 5-9.
De sententia Dionysii, wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,1,2, Berlin 1935, s. 45-67; (PG 25, k. 480-521); tłum. pol. P.M.Szewczyk, ŹMT 60, s. 35-53.
De synodis Arimini in Italia et Seleuciae in Isauria, wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,1,6-7, Berlin 1940, s. 231-278; (PG 26, k. 681-793); tłum. pol. P.M.Szewczyk, ŹMT 60, s. 55-106.
Epistula ad Adelphium, PG 26, k. 1072-1084.
Epistula ad Afros, PG 26, k. 1029-1048; tłum. pol. A. Caba, ŹMT 37, s. 265-275.
Epistula ad Amun, PG 26, k. 1169-1176, tłum. pol. L. Gładyszewski, STCh 2, s.65-68.
Epistula ad Dracontium, PG 25, k. 524-533; tłum. pol. L. Gładyszewski, STCh 2, s. 68-73.
Epistula ad Epictetum, PG 26, k. 1049-1069; tłum. fr. R.Winling, Paris 2004.
Epistula ad Iovianum, PG 26, k. 813-824; tłum. pol. A. Caba, ActSyn, s. 257-259.
Epistula ad episcopos Aegypti et Libyae, wyd. K. Tetzler, D. Hansen, K. Savvidis, w: Athanasius Werke I, 1, 1, Berlin 1996, s. 1-64; (PG 25, k. 537-593).
Epistula ad Marcellinum, PG 27, k. 12-45; tłum. pol. A. Tronina, VoxP 10 (1990) 18, s. 309-331.
Epistula ad Maximum, PG 26, k. 1085-1089.
Epistula ad monachos (in Historia Arianorum ad monachos), wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,I,5, Berlin 1940, s. 181-183.
Epistula ad Rufinianium, PG 26, k. 1180-1181.
Epistula ad virgines I, wyd. i tłum. fr. L.Th. Lefort, S. Athanase: Lettres festales et pastorales en copte, CSCO 150, s. 73-99 (tekst koptyjski), CSCO 151, s. 55-80 (tłum. fr.), Louvain 1955.
Epistula ad virgines II, wyd. J. Lebon, Athanasiana Syriaca II, Muséon 41 (1928), s. 170-188 (tekst syr.), s. 189-216 (tłum fr.).
Epistula encyclica, wyd. H.G. Opitz, w: Athanasius Werke II,1,5, Berlin 1940, s. 169-177; (PG 25, k. 221-240).
Epistula I ad Orsinium in Vita Pachomii, PG 26, k. 977; tłum. pol. L. Małunowiczówna, STCh 2, s. 74.
Epistula II ad Orsinium in Vita Pachomii, PG 26, k. 977-980.
Epistulae IV ad Serapionem, PG 26, k. 529-648; tłum. pol. S. Kalinkowski, ŹMT 2.
Expositiones in psalmos, PG 27, k. 60-545.
Homilia in illud: Nunc anima mea turbata est, PG 26, k. 1240-1244.
In illud: Omnia mihi tradita sunt, PG 25, k. 208-220.
In illud: Qui dixerit verbum in filium, PG 26, k. 648-676
Oratio contra gentes, wyd. L. Leone, Naples 1965; tłum. pol. M. Wojciechowski, PSP 62; tłum. ang. R.W. Thomson, Oxford Early Christian Texts, s. 2-133; tłum. fr. Th. Camelot, SCh 18bis.
Oratio de incarnatione Verbi, wyd. i tłum. fr. Ch. Kannengiesser, SCh 199; tłum. pol. M. Wojciechowski, PSP 61 ; tłum. ang. Oxford Early Christian Texts, s. 134-276.
Orationes contra Arianos (Orationes I-II), wyd. K. Tetzler, D. Hansen, K. Savvidis w: Athanasius Werke I,1,2 Berlin 1998, s. 65-260; PG 26, k. 12-321; tłum. fr. A. Rousseau, Bruxelles 2004.
Orationes contra Arianos (Oratio III), wyd. K. Savvidis w: Athanasius Werke I,1,3 Berlin 2000, s. 261-379; PG 26, k. 321-468; tłum. fr. A. Rousseau, Bruxelles 2004.
Praecepta ad virgines, wyd. i tłum. fr. L.Th. Lefort, S. Athanase: Lettres festales et pastorales en copte, CSCO 150, s. 99-100 (tekst koptyjski), CSCO 151, s. 80-82 (tłum. fr.), Louvain 1955.
Sermo de virginitate, wyd. J. Lebon, Athanasiana Syriaca I, Muséon 40 (1927), s. 209-218 (tekst syr.), s. 219-226 (tłum. fr.).
Tomus ad Antiochenos, PG 26, k. 796-809; tłum. pol. A. Gołda, ŹMT 37, s. 249-255, por. VoxP 8 (1988) z. 15, s. 1027-1030.
Vita Antonii, wyd. i tłum. fr. G.J.M. Bartelink, SCh 400; (PG 26, k. 837-976); tłum. pol. E.Dąbrowska, ŹM 35.

Bibliografia Atanazjańska: