Tars

Tars to leżące w południowej Turcji historyczne miasto, które chrześcijanom kojarzy się głównie z osobą św. Pawła. To tutaj, na styku wielu kultur, urodził się i wychował Apostoł Narodów.

Na południe od masywów górskich Taurusu i Antytaurusu, na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego leżała Cylicja. Owa kraina, podzielona rzeką Lamos na dwie części (zachodnia Cilicia Trachea i wschodnia Cilicia Pedias), obejmująca również zatokę Aleksandretty (dziś zatoka Iskenderun), była niezwykle ważnym miejscem strategicznym. Znajdowały się tutaj Cylicyjskie Wrota, przełęcz między skalistymi ścianami, przez które przebiegał ważny szlak z zachodniej części Azji Mniejszej do Syrii, Egiptu i Mezopotamii. Wschodnia część Cylicji, żyzna, pełna pastwisk, bogata w oliwki, proso i len, zasilana była trzema wielkimi rzekami. Kydnos, Sarus i Piramus przepływały przez ważne miasta i łącząc się z morzem, tworzyły szlak handlowy.

20 km od wybrzeża, nad rzeką Kydnos (Tersus-Czai), około 1400 r. p.n.e (niektóre źródła podają okres po 1200 r. p.n.e) założony został Tars. Początki miasta związane są z Hetytami, ludem o pochodzeniu indoeuropejskim, przybyłym na tereny Anatolii (Azji Mniejszej) w trzecim tysiącleciu przed Chrystusem. Tarsa, nazwa miasta w języku hetyckim, prawdopodobnie wywodzi się od pogańskiego boga Tarka (Turku), który w czasach Pawła czczony był jako Sandan. Bóstwo to utożsamiano ze słońcem, burzą lub bogiem wojownikiem, ale możliwe, że było również związane z rolnictwem. Grecy identyfikowali go z Herkulesem. Wizerunek Sandana spalano na pogrzebowym stosie w czasie corocznego festiwalu odbywającego się w mieście. Istnieją również legendy, które przypisują założenie Tarsu legendarnej babilońskiej królowej Semiramidzie lub Setowi, synowi Adama i Ewy.

W IX w. p.n.e. Tars należał do imperium asyryjskiego, a w wieku VI p.n.e. do imperium perskiego. W IV w. p.n.e. miasto podbił Aleksander Wielki. Co ciekawe, we wrześniu 333 r. p.n.e. król niemal pożegnał się tutaj z życiem, gdy wyczerpany i zgrzany podróżą przez gorącą Równinę Cylicyjską wskoczył do zasilanego przez topniejące w górach śniegi lodowatego Kydnosu. Półprzytomnego i zsiniałego władcę wyciągnęli na brzeg adiutanci, po czym zachorował on na ostre zapalenie płuc.

W II w. p.n.e miasto znajdowało się pod panowaniem Seleucydów a w roku 66 p.n.e., gdy Cylicja była już rzymską prowincją, Pompejusz uczynił z Tarsu stolicę regionu, którego namiestnikiem został Cyceron. Miasto w czasie wojen domowych opowiedziało się po stronie Oktawiana, późniejszego Augusta, za co zostało zwolnione z daniny i powiększone aż do samego wybrzeża. Dion Chryzostom, grecki filozof napisał, że August zapewnił „teren, konstytucję, sławę i prawa do rzeki i morza na jego obszarze” (34, 8 Tarsikos).

Nastały czasy bujnego rozkwitu. Był stadion, teatr, były zawody sportowe, obchodzono misteria dionizyjskie. Kobiety mogły nawet brać udział w zawodach i zajmować urzędnicze stanowiska. Tars był również intelektualnym ośrodkiem. W jednym z najstarszych opisów miasta, pochodzącym z około I wieku n.e., Strabon pisze: „Mieszkańcy Tarsu tak bardzo pasjonują się filozofią, mają ducha tak encyklopedycznego, że ich miasto przyćmiło w końcu Ateny, Aleksandrię i wszystkie inne grody, które można by wymienić jako kolebki jakiejś sekty lub szkoły filozoficznej” (Geographica, 14, 5, 13). Istniały tu szkoły stoickie i epikurejskie, a profesorowie cieszyli się szacunkiem i sławą. Atenodor Kananites, stoicki filozof i rektor akademii, był nauczycielem samego Oktawiana Augusta.

Znajdowała się tutaj również, licząca kilka tysięcy żydów, diaspora. Zajmowali się oni głównie handlem, odcinali od pogańskich kultów, sprawując własne misteria w synagogach i posiadali także swoje prawa. Żydzi na terenie Tarsu obecni byli już w czasach wysiedlenia babilońskiego (VI w. p.n.e.), a być może i wcześniej, w okresie niewoli asyryjskiej (VIII w. p.n.e.). Tutaj, między 5 a 10 r. p.n.e., urodził się Sha’ul, Paweł z Tarsu zwany Apostołem Narodów. Początkowo prześladowca chrześcijan, potem wielki misjonarz i autor 13 listów (autorstwo kilku jest sporne), będących częścią kanonu Nowego Testamentu. Stąd pochodzi również św. Zinaida, która w I wieku poświęcała swą uwagę cierpieniom najmłodszych, oraz biskup Jazon, uczeń Pawła. Około 305 roku zginął tutaj Julian, torturowany za wiarę w Chrystusa i wrzucony w worku z jadowitymi wężami do morza. Po śmierci został ogłoszony świętym Kościoła katolickiego, prawosławnego i ormiańskiego. Od 378 r. biskupem miasta i metropolitą Cylicji był Diodor, teolog i egzegeta stojący na czele szkoły antiocheńskiej i uważany za jej fundatora.

Po rozpadzie Imperium Romanum Tars należał do Cesarstwa Bizantyjskiego, a od VII wieku był pod władaniem Arabów. Około 964 roku miasto zostało odbite przez bizantyjskie wojska Nicefora II Fokasa, następnie trafiło w ręce Turków Seldżuckich i zostało odzyskane w 1097 roku, w czasie wojen krzyżowych. W XVI wieku znalazło się pod panowaniem Selima I Groźnego, sułtana z dynastii Osmanów, a w 1832 roku zawładnięte przez Mameluków. Dziś Tars jest częścią Turcji i leży w prowincji Mersin. Ze starożytnych budowli zachowała się studnia św. Pawła (Senpol Kuyusu), fragment drogi rzymskiej, brama Kleopatry z czasów rzymskich i ruiny starożytnego domostwa.

Mariusz Bieniek

BIBLIOGRAFIA:

1. Assfalg Julius, Krüger Paul, Słownik chrześcijaństwa wschodniego, Wydawnictwo „Książnica”, Katowice 1998.

2. Decaux Alain, Święty Paweł,  Świat Książki, Warszawa 2006.

3. Gnilka Joachim, Paweł z Tarsu, Wydawnictwo M, Kraków 2001.

4. Green Peter, Aleksander Wielki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978.

5. Steinmann Jean, Paweł z Tarsu, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1965.

6. Starożytny Kościół. Tablica chronologiczna. Słownik osób i dzieł. Mapa, red. Pietras Henryk, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.

7. Turek Waldemar, Śladami Pawła Apostoła, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011.

8.Forum Ancient Coins, [dostęp: 02.03.2012]: http://www.forumancientcoins.com/catalog/roman-and-greek-coins.asp?vpar=2010.